طاق بستان

نمایی از طاق بزرگ و کوچک

طاق‌بستان مجموعه‌ای از سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نبشته‌های دورهٔ ساسانی است که در شمال غربی

شهر کرمانشاه در غرب ایران واقع شده است. وجود کوه و چشمه در این مکان، آن را به گردشگاهی

روح‌فزا تبدیل نموده که از زمان‌های دیرین تا به امروز مورد توجه بوده است.

طاق‌بستان در زبان بومی (کردی) طاق وه سان گفته می‌شود. «سان» به معنی سنگ می‌باشد و به

این ترتیب طاق‌بستان طاق سنگی معنی می‌دهد. این مجموعه در قرن سوم میلادی ساخته شده است.

شاهان ساسانی نخست نواحی اطراف تخت جمشید را برای تراشیدن تندیس‌های خود برگزیدند، اما از

زمان اردشیر دوم و شاهان پس از او طاق‌بستان را انتخاب کردند که در بین راه جادهٔ ابریشم قرار

داشت و دارای طبیعتی سرسبز و پرآب بود.

ارزش هنری

هنر نقاشی و موسیقی

سنگ‌نگاۀ شکارگاه سلطنتی طاق بستان نخستین تابلوی سنگی با رعایت قاعده و اصول نقاشی در

جهان به حساب می‌آید. به گونه‌ای که در حجاری خسرو سوار بر شبدیز به گونه‌ای است که گویی اثر از

روی نقاشی، نقش شده‌است. همچنین در طاق بزرگ آثاری از زنان موسیقی‌دان به چشم می‌خورد که

به نواختن چنگ و سازهای بادی مشغول هستند. در قسمتی دیگری از طاق بزرگ صحنۀ شکار گراز به

چشم می‌خورد که از نظر حرکت و نمایش از جمله شاهکارهای هنر سنگ‌نگاری به شمار می‌رود.که در

سبک هنری نزدیک به سبک نقاشی بر روی دیوار است

پوشاک استفاده شده

با مطالعۀ تحلیلی در نقش‌برجسته‌های طاق بستان، لباس رنگارنگ سوار با سوار با نخهای زرین بافته

شده و دارای سبکهای لوزی شکل و تزئین کاملا هندسی است. در صحنۀ شکار گراز شاه لباسی در تن

دارد که پارچۀ آن مزین به نقش سیمرغ در نشانه‌های دایره وار است. لباس پاروزنها نیز نقشهای

نمایشی دارد. در نقش برجسته‌ای در دیوارۀ جانبی طاق بستان زیور تشریفاتی جامعه پادشاه که بر

تخت نشسته درون شمهء مرکزی به روی قرصی از بلور مهر کنی شده و با انواع زردوزی و گل اندازهای

تنگ هم تزئین فراوا ن یافته و جامعه‌های ملتزمان و فیل سواران با نگاره‌های گیاهی و پرندگان دست

دوزی شده‌است.

بخش‌ها

نقش‌برجسته تاج‌‌گذاری اردشیر دوم

این نقش برجسته نخستین نقش برجستۀ طاق بستان است که در کنار طاق کوچک قرار دارد. در سمت

راست ایوان کوچک، سنگ نگاره‌ای وجود دارد که صحنه تاج ستانی اردشیر دوم، نهمین شاه ساسانی

را نشان می‌دهد. در این صحنه، شاه ساسانی به حالت ایستاده با صورتی سه ربعی و بدنی تمام رخ در

مرکز صحنه نقش شده که دست چپ را بر روی قبضه شمشیر گذاشته و با دست راست حلقه روبان

داری را از زرتشت می‌گیرد. شاه ساسانی چشمانی درشت و ابروانی برجسته دارد. ریش او مجعد و

موهای سرش به صورت انبوه بر روی شانه‌ها آویخته شده‌است. وی گوشواره‌ای بر گوش و گردنبندی در

گردن و دستبندی در مچ دارد. گوشواره او به شکل حلقه مدوری است که گوی کوچکی به آن آویزان

است. گردنبند او نیز شامل یک ردیف مهره‌های مرواریدی درشت است.

طاق بزرگ

مهمترین اثر در طاق‌بستان، طاق بزرگ است که دارای ایوانی با فضای مستطیل به عرض ۷ متر و ۸۵

سانتیمتر، ارتفاع ۱۱ متر و ۹۰ سانتیمتر و عمق ۷ متر و ۶۵ سانتیمتر است که در کنارهٔ ورودی طاق،

سنگ‌نگاره‌ای از فرشتگان بال‌دار، درخت زندگی، مجالس شکار گراز و شکار مرغان و ماهیان در مرداب

و نقش‌های فیل، اسب و قایق می‌باشد که حاکی از مراسم بزم و شادی است.

در زیر نقش تاج‌گذاری خسرو پرویز سواری زره‌پوش سوار بر اسب قرار دارد.

در این تصویر شاه در میان و در سمت راست وی فروهرقرار دارد. فروهر تاجی کنگره‌دار بر سر دارد و

حلقه فر ایزدی را به شاه می‌دهد. لباس شاه و نگاره فروهر تا حدی یکسان است. هر دوی آن‌ها

شلواری چین‌دار به پا دارند که توسط بندی به مچ پایشان چسبیده است. هم‌چنین هر دو دارای کمربند و

دست‌بند هستند. درسمت چپ شاه، میترا قرار دارد.

در سترگ‌ترین طاق، سه تندیس مشاهده می‌شود. شاه در میان، فروهر در سوی راست وی، که مانند

تاج‌گذاری اردشیر دوم است و آناهیتا در سوی چپ شاه. آناهیتا فرشتهٔ آب‌هاست و نمود خرمی و

سرسبزی.

طاق کوچک

طاق کوچک در میان سنگ نگاره تاج گذاری اردشیر دوم و طاق بزرگ قرار دارد که دارای فضای

مستطیل شکل به عرض ۵ متر و ۸۰ سانتیمتر و ارتفاع ۵ متر و ۳۰ سانتیمتر است و مراسم تاج گذاری

شاهپور دوم و سوم را به تصویر می‌کشد، این طاق دارای دو نقش در بالای دیوارهٔ طاق و دو کتیبه‌است.

این کتیبه‌ها به خط پهلوی کتیبه‌ای هستند و برگردان آن به فارسی چنین است:

برگردان سنگ نبشتۀ شاهپور دوم (۹ سطر در پهلوی)

این پیکری است از بغ مزداپرست. خدایگان شاپور،

شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد.

فرزند بغ مزادپرست، خدایگان هرمز،

شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد،

نوۀ خدایگان نره شاه شاهان

برگردان سنگ نبشتۀ شاهپور سوم (۱۳ سطر در پهلوی)

این پیکری است از بغ مزداپرست، خدایگان شاپور،

شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد،

فرزند بغ مزادپرست خدایگان شاپور،

شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد،

نوۀ خدایگان هرمز شاهنشاه

آسیب‌ها

آسیب‌های انسانی

نقش برجسته محمد علی میرزا

در بالای این تابلوی حجاری بسیار نفیس ، متاسفانه در زمان قاجار دستکاریهائی صورت گرفته و

تصاویری را حجاری کرده اند که لطمه فراوانی به طاق‌بستان وارد کرده است ، تصویر یک حاکم خود

خواه در زمان قاجار که خواسته است از خود زیر این طاق یادگاری گذاشته باشد .

این حجاری مجسمه محمد علی میرزا پسر فتحعلی شاه قاجار را نشان می دهد . تصویر چنان نامناسب

و بی ارزش است که حتی ناصرالدین شاه در سفرنامه خود در این باب چنین نوشته است :

بالای این صفحه آغاغنی ، خواجه پاشی محمد علی میرزای مرحوم ، که از طوالش گیلان بوده ، زحمت

کشیدن صورت مرحوم شاهزاده را نشسته و حشمت الدوله پسرش و پسر کوچکتر را داده است

حجاری نموده . خود آغاغنی را هم با هیات مکروه ایستاده در جلوی شاهزاده نقش کرده اند . طوری به

او بیفتاده که واقعا مهوع است و طاق را ضایع کرده است و بسکه بد حجاری شده روی اشکال را رنگ

آمیزی کرده اند . الحق مایه تضییع طاق شده است

عمارت مسعودیه

سال ۱۳۴۲ بنایی مربوط به دوران قاجار در اطراف طاق بستان وجود داشت که به عمارت مسعودیه

معروف بود که توسط امام قلی میرزا عمادالدوله ساخته شده بود که به منظور نمایان ساختن آثار

باستانی و آزادسازی چشمۀ آناهیتا تخریب شد.

آسیب‌های طبیعی

به دلیل حرکت زمین در این منطقه بر دیواره‌های طاق بزرگ و طاق کوچک ترک هایی ایجاد شده است

که به مرور زمان و با تجمع خزه‌ها بر دیواره‌های آن باعث محو شدن بخشی از نقوش این طاق‌ها شده

است و این روند با نفوذ آب به داخل ترک‌ها تشدید شده باعث شده باستان شناسان به فکر مرمت این

بنا باشند.